27.01.2009

HEMATOLOJİ UZMANI YETİŞMİYOR! LÖSEMİ TEDAVİSİ VE KEMİK İLİĞİ NAKİLLERİNDE SIKINTI UZAK DEĞİL!

 

Türk Hematoloji Derneği 1967 yılında kurulmuş ve ülkemiz hematoloji uzmanlarını temsil eden tek uzmanlık derneğidir. Kurulduğu yıldan beri Türk Hematolojisi’ni ulusal ve uluslar arası düzeyde en iyi şekilde temsil etmeye ve geliştirmeye çalışan derneğimizin son yıllarda düzenlediği toplantılarda en çok tartışılan konu, hematoloji uzmanı sayımızın olması gerekenin çok altında kalmış olması ve bu durumun nasıl düzeltilebileceğidir.

 

Yaklaşık 75 milyon olan ülke nüfusumuza karşın erişkin hematolog sayısı 200’ün altındadır. İngiltere’de bu sayı 800’ün üstünde, Almanya’da 1000 civarında, ABD’de ise yaklaşık 6300’dür. İtalya’da her yıl yaklaşık 50-60 hematoloji uzman adayının eğitime başladığı bilinmektedir. Kolaylıkla çoğaltılabilecek bunun gibi örneklerden de anlaşılabildiği gibi ülkemizde hematoloji uzmanı sayısı kesinlikle yetersizdir ve bu sayının hızla arttırılması gereklidir.

 

Ülkemizde hematoloji eğitimi altı yıllık tıp fakültesi dönemi ve beş yıllık iç hastalıkları ihtisasının ardından üç yıl süren bir yan dal (üst ihtisas) eğitimi ile tamamlanmaktadır. Hematoloji son yıllarda en çok ilerleme sağlanan tıp alanları arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Ülkemizde geleneksel adıyla kemik iliği nakli olarak bilinen kök hücre transplantasyonları 20 yılı aşkın süredir hematologlar tarafından başarıyla yapılmaktadır. Çok sayıda ölümcül hastalıkla mücadelede de önemli adımlar atılmıştır. Lösemiler, lenfomalar, kalıtsal bazı kan ve metabolizma hastalıkları bunlar arasında en önemlileridir. Son yıllarda adeta patlarcasına büyüyen kök hücre (stem cell) araştırmaları da hematolojinin ana konuları arasında yer almaktadır.

 

En sık görülen habis kan hastalığı lenf bezi kanserleridir (lenfoma). Amerika Birleşik Devletleri’nde 2008’de 75.000’e yakın yeni lenfoma olgusunun saptanacağı bildirilmiştir. ABD’de (306 Milyon kişi) 230.000’i aşkın kişinin lösemi tanısı ile takip edildiğini ve 2008’de 45.000’e yakın yeni lösemi olgusuna tanı konduğu bildirilmiştir. Ülkemiz (71,5 Milyon kişi) için kaba bir uyarlama yaptığımızda tüm rakamların 1/4’ü olarak tahmini rakamlar çıkarabiliriz. Bu şekilde ülkemizde 50.000’i aşkın lösemi olgusunun takip edildiği, yılda 15.000’i aşkın yeni lenfoma ve 10.000’i aşkın yeni lösemi olgusunun saptandığı gerçeği ortaya çıkmaktadır. Lösemi ve lenfomada son 10 yılda yaşam beklentisinin belirgin olarak artmış olması, takip altındaki hasta sayısının sevindirici olarak katlanmasına yol açmaktadır.

 

Yan Dal Uzmanlık Sınavlarının yapılamıyor olması dolayısıyla tüm hematoloji birimlerinde eğitim, araştırma ve hasta bakım hizmetleri ciddi aksamalarla karşı karşıya. THD, 2 Mart 2007 tarihinde bu büyük tehlikeye dikkat çeken bir yazı hazırladı. THD, 2 Mart 2007 tarihinde bu büyük tehlikeye dikkat çeken bir yazıyı Sağlık Bakanı Recep Akdağ, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sağlık Eğitim Genel Müdürlüğü, Türk Tabipler Birliği Merkez Konseyi Başkanı ve YÖK Başkanı’na iletti.

 

Hematoloji tıbbi bilimler arasında temel öneme sahip bilim dallarından biridir ve bunun dayanakları beş ana başlıkta özetlenebilir:

 

1. Hematoloji, pek çok bilim dalı için ya eğitim verici olmakta ya da işbirliği halinde çalışmaktadır. Hematolojinin tıp eğitimindeki alanı kansızlıktan aspirin gibi trombosit fonksiyonlarını bozan ilaçlara, kan kanserlerinden (lösemi) lenf bezi kanserlerine (lenfoma), kemik iliği naklinden kök hücre temelli tedavilere kadar son derece geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır. Göğüs hastalıkları, kalp cerrahisi, genel cerrahi, kardiyoloji, damar cerrahisi, nöroloji, yoğun bakım üniteleri, enfeksiyon hastalıkları, gastroenteroloji ve dermatoloji başta olmak üzere tüm dallarla işbirliği halindedir ve eğitimlerinde yer alabilmektedir.

 

2. İnsan ömrünün giderek uzadığı gerçeği, belli bazı hastalıklarda artış olasılığını beraberinde getirmiştir. Kan kanserleri, lenf bezi kanserleri bunlar arasındadır. Sıklıklarında yavaş bir artış söz konusudur. Bu nedenle hematolojinin görev alanına giren yük giderek artmaktadır.

 

3. Ülkemizde bir yılda yaklaşık 1000’i aşkın kök hücre (kemik iliği) nakli gerçekleştirilmektedir. Bu sayı olması gerekenin yaklaşık %20-25’i olup, evrensel boyutlarda gelişmiş ülke rakamlarının (her 10 Milyon kişi için >400) çok altında kalmaktadır. Kısaca ülkemizde yeterince hasta, şifa sağlayıcı bir tedavi seçeneği olan kök hücre naklinden yararlanamamaktadır. Bunun sebebi, kemik iliği nakli yapan merkezlerimizin sayı ve kapasitesindeki yetersizliktir. ABD’de yaklaşık 217, ülkemizde ise 30 (Sağlık Bakanlığı onaylı) merkez bulunmaktadır. Merkezlerin yetersizliğine sebep olan faktörlerden biri hematoloji uzmanı sayısının azlığıdır. Bugün için var olan sayının yetersizliğinin yanı sıra, mevzuattaki sorunlar nedeniyle son 1–2 yıldır hematoloji eğitimine yeni eleman başlatmak mümkün olmamıştır. Bugünü kurtarmış olsak bile, önümüzdeki kısa dönemde yeni hematoloji uzmanı mezun olamayacağı için “açık” katlanacaktır.

 

4. Sayıca 200’den az olan hematoloji uzmanlarımız rutin işlere boğulmuş, araştırma yapamaz hale gelmişlerdir. Oysa TÜBİTAK Vizyon 2023 Teknolojik Öngörü Programı’nda da yer aldığı gibi, kök hücre araştırmaları ülkemiz için önemli bir fırsattır. Bu alanda yapılacak çalışmaların evrensel bilime katkısının yanı sıra ülke çıkarlarımız için de son derece önemli olduğunu bilmek durumundayız. Dünyanın her yerinde kök hücre araştırmalarını hematologlar ya planlamakta ve yönetmekte, veya ekip bünyesinde yer almaktadır. Bir kez daha vurgulamak gerekir ki, ülkemizde de kök hücre tedavileri hematologlar tarafından yaklaşık 20 yılı aşkın süredir başarıyla uygulanmaktadır.

 

5. Nükleer saldırı ve kazalarda insanlarda ortaya çıkan ölümcül tablo kemik iliği yetmezliğine bağlı olarak gelişmektedir. Bu tablonun düzeltilmesinde hematolojik destek tedavilerinin yanı sıra kök hücre nakli önemli yer tutmakta; dolayısıyla nükleer tehditler karşısında hematoloji uzmanlarına büyük sorumluluklar düşmektedir. Bu saptama, ulusal stratejik bir değerlendirme olarak algılanmalıdır.

 

Yukarıda açıklanan nedenlerle, Türk Hematoloji Derneği, acilen üniversitelerimizde hematoloji uzmanı yetiştirmeye yönelik kadroların artırılmasını önermektedir (hematoloji eğitimi ülkemizde bir devlet hastanesi dışında, yalnız üniversitelerimizde verilmektedir). Bu öneri, çeşitli nedenlerle gerçekleştirilemeyecek ise Sağlık Bakanlığı ile üniversitelerimizin ortak çalışması sonucu; Bakanlık kanalıyla yaratılacak kadrolarla, üniversitelerdeki hematoloji araştırma görevlilerinin sayıları artırılmalıdır. Tıp fakültelerinin kapasiteleri çok sayıda araştırma görevlisine aynı dönemde yan dal ihtisası vermeye yeterlidir. Hal böyle iken, tek şefi olan bir devlet hastanesinde 5–6 araştırma görevlisinin eğitim alıyor olması, buna karşın daha fazla öğretim üyesi ve daha geniş olanakları olan tıp fakültelerinde 1–2 araştırma görevlisinin eğitim alıyor olması evrensel eğitim ölçütleri temelinde ülkemiz adına yanlış bir yaklaşım olacaktır.

 

Yan dal uzmanlık sınavı yapılırken dünyadaki uygulamaların göz önüne alınmasında yarar bulunmaktadır. Yan dal uzmanlık sınavı, TUS benzeri tek aşamalı bir yerleştirme sınavı şeklinde yapılmamalıdır. Yan dal araştırma görevliliği akademisyenliğinin kapısıdır. Bu nedenle bu aşamada eğitim veren kurumlar sadece bilgi düzeyine değil, akademisyenlik ve o özel alan için gereken özelliklere bakabilmelidir.

Ayrıca iç hastalıkları uzmanlık eğitimi sırasında araştırma görevlileri özel alanlara (yan dal) yönlenmekte ve çalışmalarını bu alanlarda yoğunlaştırmaktadırlar. Bu durumda da kısmen deneyim kazanmaktadırlar. Tüm gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de eğitimi verecek olan kurumlar “karşılıklı görüşme- mülakat” yaparak aday seçebilmelidirler. Sadece bilgi düzeyi değil, bir araştırmacıda bulunması gereken diğer özellikler ancak bu şekilde değerlendirilebilecektir. Yapılacak merkezi bir sınav nesnel değerlendirmeye temel oluşturabilir.

Bu sınava göre merkezi bir eşik veya kurumsal ayrı eşikler seçilebilir. Bu tür iki aşaması olmayan test tabanlı merkezi bir sınav TUS sınavının şu anda düştüğü açmazlardan olan TUS dershaneleri gerçeğine bir yenisini eklemekten öteye geçemeyecektir. Hedef ülkemizde kanbilimin ileri gitmesi ve hasta bakım hizmetinin aksamaması ise, bu hedefe iyi hekimlerle gidilebileceği unutulmaksızın, düzenleme yapılmalıdır.

 

Sıkıntılı eğitim ve öğrenim sürecinin yansımaları.

 

1. Altı yıl tıp fakültesi eğitimi, beş yıl iç hastalıkları veya pediatri ihtisası (birinci ihtisas),üzerine üç yıllık hematoloji üst (yan dal) ihtisası (ikinci ihtisas) ve her birinin ardından iki yıla varan; toplamda altı yıla ulaşabilen zorunlu hizmet eklendiğinde 20 yıllık bir eğitim ve zorunlu hizmet süresinden söz etmekteyiz. Bu noktadan bakıldığında en azından 2. ihtisas sonrası olan devlet hizmeti uygulaması hematoloji uzmanları için acilen kaldırılmalıdır. Ülkemizin gerçeklerinden uzak olmayan, ayakları yere basan, ülke geleceğini düşünen yaklaşım da bu olmalıdır.

2. İkinci ihtisasla birlikte dünyanın en zorlu ve çileli eğitimini alan bu çifte uzmanlık sahibi hekim-bilim adamlarının maddi gelirleri, tek uzmanlık sahiplerine göre anlamlıca farklı olacak şekilde, mutlaka arttırılmalıdır.

3. Hasta ölümcüllük oranı en yüksek hastalarla uğraşan bu grupta ruhsal alanda yaşanan baskılar ve tükenmişlik durumları en sık şekilde gözlenmektedir. Bu noktadan bakıldığında; tüm özlük haklarında günün koşullarına uygun düzenlemeler acilen yapılmalıdır.

 

Son 1,5 yılda gerçekleşen üç yan dal uzmanlık sınavı (YDUS) sonrası ortaya çıkan tabloya göre başlayan hekim/açıklanan kadro oranlarına baktığımızda; Ekim 2007 erişkin (E) 18/43, çocuk (Ç): 25/27, Mayıs 2008 E: 8/25 Ç: 12/13, ve Aralık 2008 E:8/48 Ç:7/19 olarak izlemekteyiz. İlginin giderek azaldığı çok açık ve nettir. Toplam açılan kadro 185, giren 78, doluluk oranı %42,2’dir.

Çalışmakta olduğu illere göre dağılım yapıldığında ise, THD kayıtlarında tüm adres verilerinin de güncel olamadığı da göz önüne alarak yorumlarda dikkatli olmalıyız. Ankara, İstanbul ve İzmir üç büyükleri (%69), Adana, Kayseri, Antalya ve Bursa takip etmektedir. Derneğimiz istatistiklerine göre 200’ü aşkın erişkin ve 70i’ aşkın çocuk hematologu yirmi dokuz ilimizde çalışmaktadır. Üç büyük ilimizde görülen dağılım ülkemizin sağlıksız bölge ve il yoğun nüfus dağılımının tipik yansımasıdır.

Ülkemizde kan bilimci sayısı ve dağılımının gerçekçi olmadığı ve çağdaşlarının oldukça gerisinde olduğu çok belirgindir. Bu eksiklik kalıtsal ve edinsel - kansızlık, pıhtılaşmaya eğilim ve kanamaya eğilim bozuklukları, lösemiler, hematopoietik kök hücre transplantasyonu gibi yetişmiş hekime mecbur olan yaklaşımlarda ülkemizin istediği ivmeyi ve hedeflerini uzun süre yakalayamayacağını ve tedavilerinde son 10 yılda büyük ilerleme kaydedilen bu hastalıklara sahip olguların bekleme listelerinde kaybedilebileceğini düşündürmektedir.

THD bu eksikliklerin bilincinde olarak ülkemizde kan bilim eğitimi alan hekim sayısını ve kan bilime kaybolan ilgiyi arttırmak, ülkemizdeki kan bilimci sayısındaki sayısal eksikliği altını çizmek ve mevcut tehlikeyi toplumumuz ile paylaşmak adına bu basın toplantısını düzenlemiştir.